Chiều 14/2, Maksim Kuzminov, phi công Nga đào tẩu sang Ukraine, lái xe đến căn hộ mới của mình ở thị trấn ven biển Villajoyosa, Tây Ban Nha mà không biết sát thủ đang đợi sẵn. Đồn cảnh sát địa phương chỉ cách đó khoảng 150 m, song các nhân chứng cho biết mọi thứ đã quá muộn với Kuzminov.

Sau khi hạ Kuzminov, sát thủ phóng xe biến mất khỏi hiện trường. Một bác sĩ dùng kéo cắt áo sơ mi Kuzminov và phát hiện 5 phát đạn trên người nạn nhân, trong đó một viên xuyên thẳng vào tim phi công đào tẩu này.

Kuzminov hồi tháng 8/2023 lái trực thăng Mi-8 đào tẩu sang Ukraine. Sau khi giao nộp chiếc trực thăng, Kuzminov tham gia một bộ phim tài liệu của Ukraine kể về chiến dịch đào tẩu. "Khi tất cả những điều này mở ra trước mắt, quan điểm của các bạn về cơ bản sẽ thay đổi", Kuzminov nói trong bộ phim.

Nhưng trong mắt giới chức và dư luận Nga, Kuzminov là "kẻ phản bội đáng khinh". Sergey Naryshkin, giám đốc Cơ quan Tình báo Đối ngoại Liên bang Nga (SVR), tuyên bố phi công này "coi như đã chết" vào thời điểm anh ta lên kế hoạch đào tẩu.

"Chúng tôi sẽ tìm thấy hắn. Tôi không nghĩ hắn còn sống để hầu tòa", một sĩ quan tình báo Nga tuyên bố trên sóng truyền hình nước này.

Kuzminov sau đó nhận thưởng 500.000 USD và sau đó quyết định sẽ tới thị trấn Villajoyosa bắt đầu cuộc đời mới, với danh tính và hộ chiếu do Ukraine cấp.

Tây Ban Nha chưa xác định được nghi phạm bắn chết Kuzminov. Một quan chức nước này cho biết các điều tra viên tin rằng đặc vụ Nga đã triển khai chiến dịch thanh trừng Kuzminov. Moskva không thừa nhận, nhưng cũng không phủ nhận cáo buộc liên quan đến cái chết của phi công đào tẩu.

Kể từ khi chiến sự bùng phát, Ukraine đã tìm nhiều cách để chiêu hàng quân nhân Nga, như lập đường dây nóng "Tôi muốn sống" để liên lạc với những người lính muốn từ chối chiến đấu. Hơn 260 lính Nga được cho là đã đào ngũ thành công qua đường dây nóng này, chính phủ Ukraine cho hay.

Chiến dịch chiêu hàng Kuzminov của Tổng cục Tình báo Quân đội Ukraine (GUR) được coi là trường hợp thử nghiệm xem một người đào tẩu "cấp cao" có thể sống sót ở Tây Âu với số tiền và danh tính mới mà Ukraine trao cho anh ta hay không.

Trong lúc Ukraine và các nước phương Tây thúc đẩy nỗ lực chiêu mộ các quân nhân Nga như Kuzminov, Cơ quan An ninh Liên bang Nga (FSB) cũng tìm cách đối phó.

Theo các chuyên gia an ninh phương Tây, Tổng cục Ba phụ trách Phản gián Quân sự (DKVR) của FSB chịu trách nhiệm ngăn quân nhân đào ngũ. Sau khi chiến sự Nga - Ukraine bùng phát, DKVR dược tăng cường quy mô, thành đơn vị lớn nhất trực thuộc FSB.

DKVR có nhiệm vụ giám sát hoạt động của mọi đơn vị trong quân đội Nga, nhằm phát hiện dấu hiệu của những kẻ muốn đào tẩu. Theo một tài liệu của FSB bị rò rỉ năm 2012, DKVR từng cử tới 20 đặc vụ tới giám sát một đơn vị quân đội đóng tại căn cứ không quân nhỏ chỉ có 6 máy bay ở tỉnh Kaluga.

Khi hàng nghìn công dân Nga chạy sang châu Âu, Trung Á và các nước vùng Kavkaz để trốn lệnh động viên một phần vào tháng 9/2022, các đặc vụ DKVR cũng hòa vào dòng người này và dường như đã xây dựng lại hàng ngũ bị suy giảm sau những đợt trục xuất nhân viên ngoại giao Nga gần đây của châu Âu.

Tổng thống Vladimir Putin, người từng là đặc vụ của Ủy ban An ninh Quốc gia Liên Xô (KGB), tiền thân của FSB, từ lâu đã tuyên bố Nga sẽ truy lùng những kẻ đào tẩu.

"Những kẻ phản bội nhận 30 đồng bạc trắng cuối cùng sẽ chết nghẹn vì chúng", Tổng thống Putin nói, đề cập đến câu chuyện Judas nhận 30 đồng bạc để bán đứng Chúa Jesus.

Nhiều quan chức tình báo Mỹ và châu Âu nhận định các cơ quan tình báo Nga giờ đây "đang thẳng tay hơn" trong chiến dịch thanh trừng những kẻ đào tẩu ở nước ngoài.

Giới chuyên gia phương Tây nhận định ranh giới giữa ba cơ quan tình báo và an ninh chủ chốt của Nga, gồm FSB, SVR và Tổng cục Tình báo Quân đội Nga (GRU) ngày càng trở nên mờ nhạt, khiến việc xác định bên nào tiến hành chiến dịch thanh trừng người đào tẩu trở nên khó khăn hơn.

"Các cơ quan này từng hoạt động rất độc lập, song giờ đây họ đang trao đổi nhân sự và thiết bị cho nhau", Andrei Soldatov, một chuyên gia về các cơ quan an ninh Nga, nhận định.

Một số người cho rằng an ninh và tình báo Nga gần đây tăng cường sử dụng công dân nước ngoài trong các chiến dịch trừng phạt ở nước ngoài. Các cơ quan hành pháp Anh năm ngoái bắt 5 công dân Bulgaria với cáo buộc làm gián điệp khi theo dõi những người Nga sống lưu vong ở London.

Lựa chọn sai lầm khiến phi công đào tẩu Nga trả giá

Thị trấn Villajoyosa nơi phi công Kuzminov chuyển đến sống cũng có rất nhiều người Nga định cư. Giới quan sát cho rằng những người Nga ở đây có thể dễ dàng nhận ra phi công đào tẩu, do anh đã xuất hiện công khai trên truyền hình.

Giới chức Ukraine cho hay họ ban đầu thuyết phục Kuzminov ở lại nước này, thậm chí gia nhập không quân, nhưng không thành công. "Chúng tôi không thể trói chân anh ở Ukraine", một quan chức Kiev nói với Kuzminov. "Nhưng chúng tôi cần anh hiểu rõ những rủi ro với an toàn của bản thân anh".

Kuzminov vẫn quyết định đến Tây Ban Nha với hộ chiếu mang tên Ihor Shevchenko do Ukraine cấp. Phi công này dường như tin rằng danh tính giả này đủ để đảm bảo an toàn cho bản thân, mà không biết Tổng cục 3 của Nga đang tăng cường các chiến dịch truy lùng người đào tẩu.

Chủ chung cư có căn hộ Kuzminov thuê cho biết phần lớn khách của ông là người nước ngoài. Một tấm bảng ở lối vào ghi dòng chữ "khu nhà có camera giám sát và bảo vệ".

Cựu phi công Nga nhanh chóng sửa lại căn hộ mới và thường mặc đồ bảo hộ lao động khi đi cùng một công nhân khác vào tòa chung cư. Vào ngày bị ám sát, Kuzminov hỏi quản lý chung cư về nơi đổ rác. Người này cho hay cựu phi công Nga phát âm tiếng Tây Ban Nha khá tốt, dường như đã tự học một thời gian.

Sau đó không lâu, người quản lý đang quét bãi đỗ xe thì nghe thấy tiếng la hét rồi tiếng lốp xe nghiến trên đường. Ông này chạy đến nơi và thấy thi thể của Kuzminov, mắt trợn trừng, miệng há hốc. "Khi tôi gọi đến đường dây nóng, tôi biết anh ta đã chết", ông này cho hay.

Nguyễn Tiến (Theo BI, AFP, Reuters)