Nửa thế kỷ Israel nâng cấp xe tăng Merkava
Xe tăng chủ lực Merkava đang thử lửa trong chiến dịch ở Dải Gaza là kết quả của dự án nâng cấp liên tục trong 50 năm qua của Israel.
Hình ảnh xe tăng chiến đấu chủ lực Merkava tối tân của Israel lao thẳng về biên giới Dải Gaza gợi lại ký ức về cuộc xung đột cách đây 50 năm là Chiến tranh Yom Kippur vào tháng 10/1973.
Thế giới khi đó bàng hoàng trước hình ảnh xe tăng Israel, vốn được ca ngợi về khả năng tác chiến, bốc cháy trên sa mạc Sinai sau khi trúng tên lửa chống tăng giá rẻ của liên quân các nước Arab.
Trong cuộc chiến này, Israel sử dụng xe tăng Centurion do Anh thiết kế và M48 Patton được Mỹ sản xuất từ năm 1952. Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) khi đó còn vận hành xe tăng M4 Sherman từ thời Thế chiến II với nâng cấp đáng kể.
Các mẫu xe tăng này sử dụng pháo 105 mm tương tự xe tăng NATO sản xuất những năm 1970, song có lớp giáp được thiết kế từ thập niên 1950 và thiếu hệ thống phòng thủ chủ động. Chúng dễ bị tổn thương trước các loại vũ khí chống tăng sử dụng đầu đạn nổ lõm.
Tuy nhiên, tổn thất xe tăng của Israel năm 1973 không phải do thiết kế của các phương tiện này, mà là do chiến thuật sử dụng chúng. Các chỉ huy Israel khi đó triển khai xe tăng mà không có binh sĩ tháp tùng để tấn công bộ binh Ai Cập.
Sai lầm này đã khiến Israel phải trả giá, khi hàng loạt xe tăng bị các tổ chống tăng mang tên lửa dẫn đường 9M14 Malyutka và súng B-41 của Ai Cập phá hủy. Các xe tăng cũ của phương Tây được Israel nâng cấp cũng bộc lộ nhiều nhược điểm, như dầu thủy lực trên xe tăng M48 rất dễ bốc cháy khi trúng đạn.
Xác xe tăng M48 Patton của Israel trong Chiến tranh Yom Kippur tháng 10/1973. Ảnh: Wikimedia
Khi Israel rút kinh nghiệm và triển khai bộ binh, pháo binh hiệp đồng tác chiến với tăng thiết giáp, xe tăng trở thành mũi nhọn quyết định trong các trận đánh của IDF. Tuy nhiên, chiến tranh Yom Kippur vẫn để lại hậu quả nặng nề cho binh chủng tăng thiết giáp của IDF.
Phần lớn trong số 2.500 binh sĩ Israel thiệt mạng trong trận chiến năm 1973 là thành viên các kíp lái tăng. Trong số gần 2.000 xe tăng mà IDF sở hữu khi đó, 400 chiếc bị phá hủy và 600 chiếc bị hư hại, chủ yếu do đạn chống tăng.
Tổn thất này là một trong những lý do thúc đẩy Israel chấm dứt sử dụng xe tăng nước ngoài, tự phát triển xe tăng nội địa, với mục tiêu đảm bảo an toàn cao nhất cho binh sĩ vận hành.
Thiếu tướng Israel Tal, một chỉ huy nổi tiếng trong lĩnh vực tác chiến xe tăng, khi đó cho rằng xe tăng phải chịu được nhiều đòn tấn công mà không gây nguy hiểm cho tính mạng binh sĩ, Samuel Katz, người nghiên cứu về lịch sử phát triển xe tăng Merkava của Israel, cho hay.
"Do bảo vệ kíp lái là quan tâm hàng đầu, mọi yếu tố liên quan xe tăng phải thích ứng với yêu cầu này. Hỏa lực là ưu tiên thứ hai và tính cơ động đứng thứ ba", ông Katz cho biết.
Kết quả của chương trình này là xe tăng Merkava, nghĩa là "xe ngựa chiến" trong tiếng Do Thái. Merkava không giống bất cứ xe tăng nào đương thời, với động cơ được đặt phía trước nhằm tăng thêm một lớp giáp cho phần dễ bị tổn thương nhất của phương tiện. Phía sau Merkava có cửa cho phép đưa thương binh ra ngoài và tiếp tế đạn dược khi chiến đấu. Merkava thậm chí có thể chở theo 10 binh sĩ trong khoang.
Tuy nhiên, trong Chiến tranh Israel - Lebanon năm 2006, xe tăng Merkava lại gặp vấn đề khi nhóm Hezbollah dùng tên lửa chống tăng 9M133 Kornet tấn công chúng.
IDF cho biết 50 chiếc Merkava bị hư hại, trong đó 5 xe tăng bị phá hủy hoàn toàn. IDF thừa nhận xe tăng Merkava khi đó được bảo dưỡng kém và kíp lái không được huấn luyện bài bản.
Quân đội Israel sau đó liên tục nâng cấp xe tăng Merkava với các phiên bản ngày càng hiện đại. Phiên bản mới nhất Merkava 4 được trang bị pháo nòng trơn 120 mm với các hệ thống cảm biến kiểm soát hỏa lực tiên tiến. Nó được bảo vệ bằng giáp phức hợp đa lớp, cũng như các bộ giáp dạng mô-đun gắn ở những vị trí trọng yếu.
Xe tăng này còn được trang bị hệ thống phòng thủ chủ động Trophy, sử dụng radar để phát hiện các đầu đạn chống tăng đang lao tới. Ở khoảng cách thích hợp, hệ thống Trophy sẽ kích hoạt đầu đạn phòng thủ nhằm phá hủy hoặc làm chệch hướng đạn chống tăng.
Tuy nhiên, kết quả nâng cấp liên tục trong 50 năm cũng không giúp xe tăng Merkava "bất khả xâm phạm" trước cuộc đột kích ngày 7/10 của Hamas.
Video được công bố hồi tháng 10 cho thấy một máy bay không người lái (UAV) cỡ nhỏ của Hamas thả bom đốt cháy chiếc Merkava trị giá 4 triệu USD. Trong hai tháng xung đột sau đó, Hamas, một nhóm vũ trang không chính quy và thiếu vũ khí hiện đại, đã hạ gục khoảng 20 xe tăng tiên tiến của Israel. Điều này làm dấy lên cuộc tranh luận mới về vai trò của xe tăng chủ lực trên chiến trường hiện đại.
UAV Hamas tấn công xe tăng Israel trong video công bố ngày 8/10. Video: Twitter/ME_Observer
"Một số xe tăng không sẵn sàng chiến đấu vì kíp lái đi nghỉ lúc Hamas đột kích", Oleg Granovsky, chuyên gia quân sự Israel, nhận định. "Súng máy trên tháp pháo một số xe tăng được tháo ra và đem cất để tránh bị mất cắp".
Giới phân tích quân sự cho rằng rất khó để đưa ra nhận định về cuộc đối đầu giữa xe tăng và vũ khí chống tăng tại Dải Gaza, khi cả Israel và các nhóm vũ trang như Hamas đều giữ bí mật tối đa về hoạt động tác chiến của mình.
Việc Hamas dùng UAV thả bom phá hủy xe tăng Israel là hiện tượng hiếm gặp, không phải là chiến thuật hiệu quả để áp dụng phổ biến. Sau vụ tấn công ngày 7/10, binh sĩ Israel hàn giáp mái trên nóc xe tăng để đối phó kiểu tấn công này.
Người từ Dải Gaza leo lên xác xe tăng chủ lực Israel bị bắn cháy ngày 7/10. Ảnh: AFP
Hamas và các nhóm vũ trang khác trong khu vực sở hữu nhiều loại vũ khí chống tăng như 9M133 Kornet, 9M14 Malyutka, B-41. Hamas còn đưa ra hướng dẫn diệt xe tăng, trong đó có gợi ý cách áp đảo hệ thống phòng thủ chủ động Trophy của Israel bằng cách phóng tên lửa ở cự ly gần khiến chúng không kịp phản ứng.
Chưa rõ hiệu quả của chiến thuật tấn công của Hamas và hệ thống phòng thủ của Israel trong xung đột. Các hình ảnh do Israel cung cấp cho thấy hệ thống Trophy dường như đánh chặn thành công tên lửa chống tăng.
Trong khi đó, Hamas công bố video cho thấy những vụ nổ bên trên hoặc xung quanh xe tăng Israel, song chưa rõ phương tiện bị phá hủy hay tổ hợp Trophy đánh chặn tên lửa.
Tổn thất xe tăng của Israel trong xung đột hiện tại với Hamas chủ yếu đến từ vụ tấn công bất ngờ ngày 7/10. Theo trang web tình báo nguồn mở Armada Rotta, các tay súng từ Dải Gaza chiếm được khoảng 50 thiết giáp Israel, trong đó có 24 chiếc Namer, mẫu thiết giáp chở quân phát triển từ dòng Merkava.
Khoảnh khắc lính Hamas từ đường hầm tập kích xe tăng Israel. Video: Telegram/QassamBrigades
Vào thời điểm vụ tấn công của Hamas xảy ra, xe tăng Israel cũng không được trang bị đầy đủ. Một chiếc Merkava Mk.4 tham gia đối phó vụ tấn công chỉ có kíp lái hai người thay vì 4. Một số xe tăng và thiết giáp dự bị gặp vấn đề do thiếu bảo dưỡng, hệ thống phòng thủ Trophy của một số xe không kích hoạt khi vụ tấn công nổ ra.
Chiến dịch tại Dải Gaza được đánh giá là phép thử quan trọng với xe tăng quân đội Israel. Chiến trường đô thị với không gian hẹp thường có lợi cho bên phòng thủ và là nơi nguy hiểm nhất đối với xe tăng và thiết giáp. Các thành viên Hamas ngày 31/10 phóng tên lửa chống tăng hạ một thiết giáp Namer của Israel, khiến 11 binh sĩ nước này tử trận và 4 người bị thương.
IDF chắc chắn sẽ chịu tổn thất về xe tăng và thiết giáp trong chiến dịch tại Dải Gaza. Tuy nhiên, xe tăng Merkava được dự đoán sẽ hoạt động hiệu quả hơn so với những chiếc Centurion và M48 trong cuộc chiến năm 1973.
Nguyễn Tiến (Theo Business Insider)