"Rồi", Zhytnik trả lời.

Khi cuộc phản công của Ukraine bị đình trệ vào mùa thu năm ngoái, Nga đã tận dụng cơ hội để giành lại thế chủ động và tiến hành các cuộc tấn công ồ ạt vào Avdeevka.

Ukraine ban đầu chống đỡ tương đối tốt, phá hủy hàng chục xe bọc thép và vô hiệu hóa hàng trăm lính Nga. Nhưng các cuộc tấn công không ngừng nghỉ của Moskva đã cho thấy họ quyết tâm khiến Kiev phải gục ngã.

Zhytnik, cựu tài xế taxi nhập ngũ chỉ vài tuần sau khi Nga phát động chiến sự tại Ukraine, đã được điều động cùng Lữ đoàn Cơ giới 110 đến chốt Zenit, vị trí phòng thủ quan trọng cách Avdeevka khoảng 1,5 km về phía nam.

Giống như nhiều người lính khác, anh dùng sự hài hước để đương đầu với thực tại nghiệt ngã của chiến sự. Trong một video đăng trên TikTok, Zhytnik giả vờ nói chuyện điện thoại với mẹ khi đứng giữa hố bom. "Pháo kích gì cơ? Mọi thứ đều ổn", anh nói.

Mykola Savosik, đồng đội của Zhytnik, thường nhận được đồ dùng tiếp tế từ người chị họ, chứa những thứ cần thiết và quà tặng như hạt ngũ cốc, kẹo hay tất chân.

Mùa đông đến, lợi thế về hỏa lực của Nga ngày càng tăng khi bế tắc chính trị ở Mỹ đã cản trở nguồn viện trợ quan trọng cho Ukraine. Thiếu thốn đạn pháo, lực lượng Ukraine ở Avdeevka không thể ngăn cản bộ binh Nga tiến công và giao tranh với họ ở cự ly gần. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã đến thăm khu vực vào tháng 12, ghi nhận tình trạng thiếu hụt đạn dược nghiêm trọng, nhưng báo hiệu ý định không rút lui.

Chốt Zenit trở nên đặc biệt dễ bị tổn thương khi lực lượng Nga siết chặt vòng vây. Hồi tháng một, Savosik đề nghị chị họ ngừng gửi đồ tiếp tế vì chúng gần như không thể đến tay anh cùng các đồng đội. Khi chị hỏi thăm tình hình, anh chỉ trả lời: "Còn sống".

Binh nhì Heorhiy Pavlov luôn giữ kín với mẹ mình, bà Inna Pavlova, về những nguy hiểm mà anh phải đối mặt ở Avdeevka. Dù vậy chàng trai 29 tuổi vạm vỡ không thể giữ tinh thần lạc quan khi tình hình ngày càng xấu đi. Anh phàn nàn rằng tình trạng thiếu đạn pháo trầm trọng đến mức lực lượng Nga có thể hoạt động ngoài trời mà không sợ bị nhắm tới. Nhiều đồng đội của Pavlov đã bám trụ ở Avdeevka gần hai năm và kiệt sức. Nhu cầu tuyển tân binh ngày càng cấp thiết, nhưng Ukraine vẫn trì hoãn một quyết định nhạy cảm về mặt chính trị nhằm hạ tuổi thực hiện nghĩa vụ quân sự từ 27 xuống 25.

Chỉ trích các chỉ huy của mình, Pavlov nói về những trận chiến trước đó mà đơn vị của anh đã phải căng mình cầm cự, để sau cùng phải rút lui trong muộn màng.

Khi mẹ Pavlov hỏi liệu họ có bị bao vây không, anh nói mọi chuyện vẫn ổn. Nhưng vẻ bồn chồn, lo lắng mà con trai thể hiện ra khiến bà không thể bình tĩnh. Trên Deep State, ứng dụng lập bản đồ các vị trí tiền tuyến thông qua dữ liệu nguồn mở, khu vực màu đỏ biểu thị những bước tiến của Nga dường như đang nuốt chửng thành phố. "Nếu mẹ có thể nhìn thấy trên Deep State, tại sao chỉ huy của con lại không thể?", bà nhớ lại đã hỏi Pavlov như vậy.

Đến đầu tháng hai, 100 binh sĩ Ukraine cố thủ ở chốt Zenit gần như không còn lương thực. Bị áp đảo dưới làn đạn pháo không ngừng nghỉ, nhiều người đã kêu gọi chỉ huy của họ ra lệnh rút lui. Quân Nga đang tiến vào sườn Avdeevka, đe dọa cô lập Zenit. Tuy nhiên, các chỉ huy Ukraine vẫn yêu cầu họ giữ vững vị trí.

Nhiều lính Ukraine bước ra khỏi boongke để hít thở không khí trong lành đã bị lính bắn tỉa Nga hạ gục hoặc chết trong các cuộc tập kích bằng drone của đối phương, binh nhì Viktor Biliak, người đã ở Zenit kể từ khi Nga bắt đầu phát động cuộc tấn công nhằm vào Avdeevka, cho hay.

Chỉ một số ít người trong đại đội của anh vẫn còn sống. Theo lời Biliak, một nửa đơn vị đã thiệt mạng, đến mức anh được chỉ định làm chỉ huy vì không còn sĩ quan nào.

Vào đêm 13/2, thượng sĩ Andriy Dubnytskiy, một người lính khác ở Zenit, gọi điện cho vợ, Lyudmyla Dubnytska, để nói rằng anh đang chuẩn bị rời vị trí. Con gái đầu lòng của hai vợ chồng mới được vài tháng tuổi sau khi xung đột bùng phát, nhưng Dubnytskiy, 25 tuổi, hầu như không gặp con vì anh phải dành phần lớn thời gian bảo vệ Avdeevka.

"Anh sẽ liên lạc khi có cơ hội", Dubnytskiy gửi tin nhắn cho vợ qua Facebook.

"Hãy hữa với em là mọi chuyện sẽ ổn đi", cô nói.

"Hãy cầu nguyện cho anh", Dubnytskiy trả lời vợ.

Vài giờ sau, Dubnytskiy khởi hành cùng một nhóm 7 binh sĩ, trong đó có Zhytnik và Pavlov, cố gắng rút về phòng tuyến chính của Ukraine ở Avdeevka. Họ quyết định không chờ lệnh rút lui nữa. "Các chỉ huy muốn chúng tôi tiếp tục phòng thủ", Bliak nói. "Giữ một đống đổ nát mà không có đạn dược hay lương thực là tự sát".

Nhưng nhóm không đi được quá xa. UAV trinh sát Nga đã lượn lờ trên Zenit trong nhiều ngày, chờ đợi quân Ukraine rời nơi ẩn nấp. Biliak cho biết một cuộc tấn công bằng đạn cối của Nga đã ngay lập tức giết chết nửa nhóm. Anh đã giúp đưa những người bị thương trở lại boongke, tự mình cõng Zhytnik. Dubnytskiy và Pavlov cũng bị thương.

Những người vẫn có thể di chuyển, trong đó có Bliak, đi bộ vào tối muộn ngày 14/2 tới một điểm hẹn do UAV Ukraine dẫn đường, nơi có xe bọc thép đang chờ sẵn.

Bliak nhớ lại anh đã nhìn thấy xác binh sĩ Ukraine nằm la liệt trên con đường đến Avdeevka. Khi họ tới điểm sơ tán, Bliak nghe thấy một cuộc trao đổi qua radio khiến anh bị sốc. Một sĩ quan Ukraine thuộc Lữ đoàn 110 đã hỏi chỉ huy của mình về việc sơ tán những người bị thương còn ở Zenit.

"Bỏ lại những người bị thương", người chỉ huy trả lời. "Hủy hết các tài liệu bị bỏ lại".

Khoảng 8h sáng hôm sau, Savosik gọi điện cho chị họ Kateryna để nói lời từ biệt. Nắm chặt một quả lựu đạn, Savosik bảo với chị rằng họ khó có cơ hội gặp lại nhau. "Khuôn mặt cậu ấy có vẻ đau khổ", Kateryna cho hay.

Theo lời Savosik, những người còn lại trong lữ đoàn đã rút khỏi Zenit, để lại 5 người bị thương. Bản thân Savosik không bị thương nhưng đã chọn ở lại với họ. "Là một con người, tôi không thể bỏ rơi đồng đội của mình", anh nói.

Các chỉ huy hứa đưa xe đến giúp họ sơ tán, nhưng không có dấu hiệu nào cho thấy điều đó sẽ xảy ra và quân Nga gần như đã bao vây 6 người.

Cùng lúc đó, Pavlov gọi điện cho mẹ trong nỗi tuyệt vọng. Một chân anh đã bị gãy. Lưng và cổ đầy những mảnh đạn. Mẹ anh cầu xin Pavlov đầu hàng vì đứa con trai 5 tuổi ở nhà. Theo một phó chỉ huy, anh lúc bấy giờ vẫn hy vọng được giải cứu bởi Lữ đoàn Xung kích số 3, lực lượng được điều động đến Avdeevka nhằm củng cố vị trí của Ukraine và đẩy lùi quân Nga. Tuy nhiên, Nga đã kiểm soát phần lớn thành phố và lữ đoàn cuối cùng chỉ thực hiện nhiệm vụ hỗ trợ cho cuộc rút lui.

Dubnytskiy cũng gọi điện cho vợ để báo rằng anh chưa rời khỏi Avdeevka. Anh bị thương ở háng, nhưng vẫn nói đùa với vợ rằng họ vẫn có thể sinh một cậu con trai "với những gì còn lại". Dubnytskiy kể với vợ cả nhóm không có nhiều thức ăn và nước uống. "Có vẻ như bọn anh sẽ bị bắt", anh nhắn cho vợ vào buổi trưa.

Bên cạnh Dubnytskiy, Zhytnik đang nói chuyện với người thân ở Zaporizhzhia. "Đôi chân của tôi đi tong rồi", anh nói trong một cuộc gọi video được ghi lại.

Dubnytskiy bảo với 5 đồng đội rằng chiếc xe sơ tán mà các chỉ huy điều động có thể vẫn đến, nhằm tìm cách trấn an Zhytnik và chính anh.

"Xe không thể đến đây được đâu. Chấm hết rồi", Zhytnik đáp.

Sau buổi trưa, Shubin, anh rể của Zhytnik, gọi điện đến báo tin vui. Phía Ukraine đã liên lạc với lực lượng Nga và đạt được một thỏa thuận. Những người bị thương sẽ đầu hàng quân đội Nga và được trả tự do trong một cuộc trao đổi tù binh.

Lữ đoàn 110 sau đó cho biết họ không thể quay lại đón những người này sau khi rút khỏi Zenit, nhưng họ yêu cầu chính quyền chịu trách nhiệm đàm phán trao đổi tù binh với Nga.

Zhytnik cúp máy khi quân Nga đến, nhưng Shubin gọi lại cho anh. Lúc này, trong hầm đã có thêm một người nữa. Shubin cho biết người lính Nga có bộ râu ngắn, khoảng ngoài 50 tuổi.

Zhytnik bảo người lính Nga nói chuyện với Shubin qua điện thoại để họ có thể hiểu nhau. "Không. Tắt điện thoại đi. Tôi không nói chuyện với ai cả", Shubin nghe thấy lính Nga trả lời trước khi cuộc gọi bị cắt.

Một ngày sau khi quân đội Nga đến được Zenit, các kênh Telegram thân Nga đăng video 40 giây cho thấy nhóm binh sĩ thiệt mạng nằm dưới bùn lầy bên lá cờ Ukraine. Dubnytska ngay lập tức nhận ra hình xăm trên bàn tay của một người đàn ông. Nó trông giống hệt hình mà chồng cô và hai người lính khác đã xăm, tượng trưng cho đức tin và tình anh em giữa họ.

Cô đã báo cáo Dubnytskiy mất tích vào sáng sớm hôm đó và đưa con gái đến đồn cảnh sát để cung cấp mẫu ADN. Trở về nhà, cô lướt qua các kênh Telegram của Nga để tìm kiếm bằng chứng anh đã bị bắt và tình cờ xem được đoạn video.

"Bên trong tôi chết lặng", cô nói. Sau khi liên lạc với một người lính khác có hình xăm, cô nhận ra đó chính là chồng mình.

Ngày hôm sau, Ukraine tuyên bố rút khỏi Avdeevka để bảo toàn lực lượng. Chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden cho rằng thành phố thất thủ là cái giá phải trả cho việc quốc hội không thông qua gói viện trợ bổ sung cho Ukraine. Đây là chiến thắng lớn nhất của Nga trong nhiều tháng qua.

Ban lãnh đạo Ukraine nhấn mạnh nỗ lực kháng cự đã giúp tiêu hao đáng kể lực lượng Nga, mặc dù Tổng tư lệnh Oleksandr Syrskiy thừa nhận các chỉ huy đã có "một số tính toán sai lầm".

"Nếu rút lui một cách có tổ chức, chúng tôi đã có thể cứu được những người đồng đội của mình", Biliak nói. Anh đang ở trong bệnh viện để điều trị vết thương trong quá trình rút quân.

Thân nhân của 6 người lính Ukraine tại chốt Zenit tin rằng họ đã chết ngay sau khi chạm mặt quân đội Nga vào trưa 15/2. Họ cũng đổ lỗi cho các chỉ huy Ukraine vì đã bỏ rơi binh sĩ và gọi đó là sự hy sinh không cần thiết. Ưu tiên của họ bây giờ là tìm lại di hài người thân.

Trong video do kênh truyền hình nhà nước Nga RT đăng vài ngày sau khi Avdeevka thất thủ, một phóng viên đi qua các boongke của Zenit, quan sát những gì lực lượng Ukraine để lại. Bên ngoài, thi thể của những người lính Ukraine nằm thành đống, phủ đầy tuyết.

Vũ Hoàng (Theo WSJ, AFP, Reuters)