Sau nhiều tháng công phá thành trì Avdeevka ở tỉnh Donetsk, Nga kiểm soát hoàn toàn đô thị này và tiếp tục tiến công các khu vực lân cận ở phía tây. Sau khi rút khỏi Avdeevka, quân đội Ukraine tiếp tục từ bỏ nhiều ngôi làng xung quanh, trước các đợt tấn công không ngừng của đối phương.

Thắng lợi của quân đội Nga sau Avdeevka được nhận định một phần do Ukraine đang cạn dần đạn dược khi viện trợ từ phương Tây giảm sút. Tuy nhiên, một lý do khác khiến lực lượng Nga đạt được bước tiến là phòng tuyến của Ukraine trong khu vực quá yếu.

Ảnh vệ tinh của công ty Planet Labs được công bố gần đây cho thấy các chiến hào sơ sài, thưa thớt được quân đội Ukraine xây dựng ở khu vực phía tây Avdeevka, nơi lực lượng Ukraine đang cố thủ sau khi rút khỏi thành phố chiến lược. Những chiến hào này thiếu chướng ngại vật có thể cản đà tiến của xe tăng Nga hay giúp bảo vệ các tuyến đường chính lẫn các vị trí quan trọng.

Sau khi rút khỏi Avdeevka, Ukraine tuyên bố đã xây dựng trận địa phòng thủ chắc chắn tại phòng tuyến ở ngoại ô phía tây thành phố. Tuy nhiên, lực lượng Nga kiểm soát thêm ba ngôi làng ở tây Avdeevka chỉ trong một tuần và đang tiến công một ngôi làng khác.

Một số quan chức Mỹ cho biết họ lo ngại Ukraine đã không củng cố phòng tuyến đủ vững và kịp thời, khiến lực lượng nước này sẽ phải trả giá khi các đơn vị Nga từ Avdeevka tiếp tục duy trì đà tiến công về phía tây.

Tình báo quân đội Anh nhận định sau khi chiếm được trung tâm Avdeevka, lực lượng Nga đã tiến thêm được khoảng 6 km về phía tây trong hai tuần qua. Quãng đường này không dài, song đà tiến của Nga "nhanh bất thường so với các đợt tấn công trước đó".

Trong một năm qua, các chỉ huy Ukraine đã có nhiều thời gian để chuẩn bị phòng tuyến ở ngoại ô Avdeevka. Họ trước đó đã biến đô thị này thành một "pháo đài" tại tỉnh Donetsk, nhưng lại không chú trọng xây dựng các công trình phòng thủ xung quanh.

Phòng tuyến của Ukraine bên ngoài Avdeevka chỉ có những công sự sơ sài đắp bằng đất, cùng tuyến chiến hào đơn giản để bộ binh di chuyển vào vị trí bắn, ngoài ra không còn gì khác.

Mức độ sơ sài này càng được thể hiện rõ khi so sánh với phòng tuyến Nga xây dựng, với hệ thống bãi mìn, chướng ngại vật và công sự dày đặc, giúp họ ngăn cản rồi đánh bại chiến dịch phản công của Ukraine.

Hệ thống phòng thủ của Nga bên ngoài làng Verbovoe, tỉnh Zaporizhzhia, nơi Ukraine không thể giành được sau nhiều tháng tiến công, cho thấy khác biệt lớn giữa phòng tuyến của hai bên.

Chiến thuật phương Tây bế tắc trước phòng tuyến Nga

Phòng tuyến của Nga ở Verbovoe gồm nhiều lớp đồng tâm bao quanh làng, bắt đầu với hào rộng để ngăn xe tăng và thiết giáp của đối phương đi qua.

Sau hào chống tăng, lực lượng Nga dựng hàng rào "răng rồng", những chướng ngại vật hình kim tự tháp bằng bê tông, có khả năng ngăn xe tăng đi qua. Lớp phòng thủ cuối cùng là hệ thống chiến hào dày đặc dành cho các đơn vị bộ binh phòng thủ ở Verbovoe.

Những chiến hào này được đào thành nhiều tuyến kết nối với nhau, giúp binh sĩ khi để mất tuyến thứ nhất có thể nhanh chóng rút về tuyến sau để củng cố lực lượng và tiếp tục chiến đấu.

Có nhiều lý do khiến Ukraine lơ là thiết lập phòng tuyến trên chiến trường trong năm qua. Các quan chức và chuyên gia quân sự Mỹ nhận định Ukraine có thể quá tập trung vào chiến dịch phản công năm ngoái, do đó không phân bổ nguồn lực cần thiết để đào hào chống tăng và chiến hào như công binh Nga thực hiện từ cuối năm 2022.

"Không ai quan tâm tới xây dựng phòng tuyến và không ai coi đó là một lựa chọn, vì điều này rất tốn kém", cựu đại tá lục quân Ukraine Serhiy Hrabskyi cho biết. "Ukraine lúc đó có rất ít nguồn lực".

Theo các quan chức Mỹ, yếu tố tâm lý có thể là nguyên nhân khác. Rải mìn dày đặc ở một số khu vực để cản bước tiến của Nga có thể bị coi là hành động ngầm thừa nhận Ukraine khó phản công ở những khu vực này.

Nga bắt đầu xây dựng phòng tuyến ở phía nam hơn nửa năm trước khi Ukraine mở chiến dịch phản công. Trong khi đó, Ukraine dường như chỉ bắt đầu xây dựng công sự mới từ ba tháng trước, khi các quan chức nước này thông báo thành lập nhóm chuyên trách phối hợp hoạt động giữa quân đội và chính quyền địa phương.

Các quan chức Ukraine khi đó cho biết phòng tuyến đầu tiên sẽ do những đơn vị quân đội Ukraine đóng trong khu vực xây dựng. Các tuyến phòng thủ tiếp theo sẽ do chính quyền địa phương cùng nhà thầu tư nhân đảm nhận. Thủ tướng Ukraine Denys Shmyhal nói Ukraine đã phân bổ khoảng 800 triệu USD để củng cố phòng tuyến trong năm nay.

Trong chuyến thăm tiền tuyến vào cuối tháng 11/2023, Tổng thống Volodymyr Zelensky tuyên bố khu vực tỉnh Donetsk, trong đó có Avdeevka, "sẽ được chú ý tối đa". Ông Zelensky cũng khẳng định "cần phải tăng cường và đẩy nhanh tiến độ xây dựng các công trình phòng thủ".

Tuy nhiên, theo chuyên gia Pasi Paroinen, "không có gì đáng kể diễn ra sau chuyến thăm của ông Zelensky". "Ukraine chuẩn bị một số vị trí phòng thủ bên ngoài Avdeevka, song chúng không thể tạo thành phòng tuyến vững chắc và càng không thể so sánh với quy mô của hệ thống mà Nga thiết lập", Paroinen nói.

Giới chức Ukraine cho biết họ thiếu nhân lực tham gia xây dựng phòng tuyến. Các quan chức tỉnh Ivano-Frankivsk giữa tháng 1 thông báo tuyển 300 công nhân sẵn sàng tham gia xây dựng công sự ở tỉnh Donetsk, cách nơi này khoảng 800 km.

"Chúng tôi thiếu các đơn vị công binh. Thậm chí công binh của chúng tôi cũng thiếu trang thiết bị", cựu đại tá Hrabskyi nói. Ông cùng chuyên gia Paroinen nhận định quân đội Nga có nhiều thiết bị, vật liệu xây dựng và công binh giàu kinh nghiệm hơn trong hoạt động thiết lập phòng tuyến.

Truyền thông Ukraine gần đây đưa tin về tình trạng phòng tuyến sơ sài của lực lượng nước này bên ngoài Avdeevka. Theo một số chuyên gia phương Tây, đây là động thái chỉ trích hiếm hoi nhằm vào quân đội Ukraine.

Chậm trễ thiết lập phòng tuyến khiến quân đội Ukraine giờ đây phải củng cố chúng trong lúc bị lực lượng Nga tấn công, làm nhiệm vụ này khó khăn hơn gấp bội.

Nga đang nã pháo không ngừng vào phòng tuyến chưa hoàn thiện của Ukraine, thậm chí dùng bom lượn với sức công phá cao chứa hàng trăm kg thuốc nổ có thể xóa sổ cả những công sự vững chãi.

"Chất lượng các hệ thống phòng tuyến này của Ukraine không đủ tốt để đối phó với chiến dịch phá hủy diện rộng của lực lượng Nga", ông Hrabskyi thừa nhận.

Nguyễn Tiến (Theo BI, AFP, Reuters)